Zagadnienie istnienia, formy, czasu wprowadzenia, umiejscowienia czy funkcji kultu Muz nad Ilissosem jest kwestią niejasną i wymagającą wielostronnej analizy. Zazwyczaj jednak przyjmuje się, jak Maas poniżej, że kult nad Ilissosem jest najstarszym, lub jednym z najstarszych w Atenach, a stąd także może najstarszym w ogóle.
Maas 1972, 133: Das älteste Heiligtum in Athen war wohl das am Ilissos.
Kluczowe miejsce pochodzi z Fajdrosa Platona:
Pl. Phaedr. 278 b: A ty idź i powiedz Lizjaszowi, że gdy nam obu przyszło na myśl zejść do Źródła Nimf i ich świątyni [ἐς τὸ Νυμφῶν νᾶμά τε καὶ μουσεῖον], wysłuchaliśmy słów, które rozkazały powtórzyć Lizjaszowi czy komuś innemu, kto układa mowy etc. [tł. L. Regner] - Edward Zwolski tłumaczył w tym miejscu: zstąpiwszy nad krynicę, w świętą ustroń Nimf.
Odnośny passus w wydaniu Burneta brzmi: ἐς τὸ Νυμφῶν νᾶμά τε καὶ μουσεῖον. Należy jednak wyjaśnić, że μουσεῖον jest tutaj wyborem wydawcy. Taka wersja tekstu w tym miejscu jest poświadczona tylko w rękopisach T i B – w rękopisie B jest μουσιον, ale to jedynie sprawa pisowni, natomiast pozostałe rękopisy zawierają wersję: Μουσῶν. W tym wypadku passus wygląda następująco: ἐς τὸ Νυμφῶν νᾶμά τε καὶ Μουσῶν. Oczywiście zamiana jednego słowa na drugie jest dość prosta od strony paleograficznej.
Z gramatycznego punktu widzenia uprzywilejowana powinna być wersja μουσεῖον ze względu na to, że partykuła τε καὶ pojawia się po νᾶμά, a nie po Νυμφῶν. Jednak wersja Νυμφῶν νᾶμά τε καὶ Μουσῶν także jest możliwa pod względem gramatycznym i nie można jej tylko na tej podstawie odrzucić.
świadectwa późniejsze:
Apollod. 244 FGrH F 145 = Steph. Byz. s.v. Ilissos (p. 333.4 Meineke): Ἰλισσὸς, ποταμὸς τῆς Ἀττικῆς, «ἐν ὧ τιμῶνται αἱ Μοῦσαι Ἰλισσίδες», ὡς Ἀπολλόδωρος;
Paus. 1.19.5 - ὁ δὲ Ἰλισός ἐστιν οὗτος, ἔνθα παίζουσαν Ὠρείθυιαν ὑπὸ ἀνέμου Βορέου φασὶν ἁρπασθῆναι· καὶ συνοικεῖν Ὠρειθυίᾳ Βορέαν καί σφισι διὰ τὸ κῆδος ἀμύναντα τῶν τριήρων τῶν βαρβαρικῶν ἀπολέσαι τὰς πολλάς. ἐθέλουσι δὲ Ἀθηναῖοι καὶ ἄλλων θεῶν ἱερὸν εἶναι τὸν Ἰλισόν, καὶ Μουσῶν βωμὸς ἐπ' αὐτῷ ἐστιν Ἰλισιάδων·
Nad tym właśnie Ilisosem, jak opowiadają, bawiącą się Orejtyję porwał wiatr Boreasz i pojął za małżonkę, a ze względu na powinowactwo z Ateńczykami pomógł im później, zatapiając wiele spośród trójrzędowców barbarzyńskich. Ateńczycy utrzymują, że Ilisos poświęcony jest jeszcze innym bogom. Oto nad jego brzegiem znajduje się ołtarz Muz Ilisyjskich.
Himer. 69.71 - ἔστι δέ τις ἄρα ἐν μύσταις καὶ Νειλῷος χορός, ὃν ἀπ' Ἰλισσοῦ Μουσῶν κοσμήσαντες στέμμασιν Αἰγύπτῳ σὺν λύρᾳ πέμψομεν, ἵν' Ἀττικοῖς σείστροις ὑμνήσῃ τὴν Νείλου θάλατταν.
-----------------
Pl. Phaedr. 230 b: Νυμφῶν τέ τινων καὶ Ἀχελῴου ἱερὸν ἀπὸ τῶν κορῶν τε καὶ ἀγαλμάτων ἔοικεν εἶναι - Posążki dziewic i rzeźby wskazują, że to jest święty okręg jakichś nimf i Acheloosa [tł. L. Regner]
Niewątpliwie w samym dialogu nie ma żadnych innych odwołań do kultu Muz, znajdujemy za to wzmianki dotyczące kultu nimf. Jednak z jednej strony Muzy są w utworze znacznie częściej przywoływane niż nimfy – pierwsza mowa Sokratesa rozpoczyna się wezwaniem do Muz; równie ważną rolę odgrywa opowieść o ludziach zamienionych w cykady, a także uwagi o filozofie jako przyjacielu Muz (philomousos anēr). Z drugiej strony interpretacja zakładająca, że okręg święty, o którym mowa w 278b, należy do nimf (i Acheloosa), zdaje się wynikać z innego miejsca w tekście (Phaedr. 230 b): Νυμφῶν τέ τινων καὶ Ἀχελῴου ἱερὸν ἀπὸ τῶν κορῶν τε καὶ ἀγαλμάτων ἔοικεν εἶναι („Posążki dziewic i rzeźby wskazują, że to jest święty okręg jakichś nimf i Acheloosa” [tł. L. Regner]). Jednak przy dokładniejszym rozważeniu passus dowodzi jedynie, że sam Sokrates nie znał dobrze miejsca, w które zawędrował z Fajdrosem, a to, komu jest ono poświęcone, interpretował w oparciu o to, co widział w miejscu kultowym. Biorąc także pod uwagę związki Muz z nimfami i łączenie (bądź mieszanie) tych grup bogiń w wielu kontekstach kultowych – o czym będzie jeszcze mowa poniżej – możliwe jest do przyjęcia założenie, że Sokrates raz
----------------------------------------------
umiejscowienie ołtarza Muz nad Ilissosem wg Johna Travlosa (Pictorial Dictionary of Ancient Athens, N.Y. 1971), il. 379
strona z krytycznego wydania Fajdrosa J. Burnetta (1901) z aparatem krytycznym
Sigla codicum wg. wydania J. Burneta (1901):
Opis skrótów i pochodzenia (najważniejszych) rękopisów z dialogami Platona za: Gerard Boter, The textual tradition of Plato's Republic, Amsterdam 1986.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz